Puszcza Pyzdrska

Puszcza Pyzdrska

Puszcza w okolicy Górnych Grądów
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powierzchnia	44 tys. ha
Miejscowości	Blizanów, Chocz, Gizałki, Grodziec, Mycielin, Pyzdry, Rychwał, Rzgów, Stawiszyn
Rodzaj obiektu	puszcza
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Puszcza Pyzdrska
Położenie na mapie Polski Puszcza Pyzdrska
51°59′47″N 17°57′02″E

Krajobraz puszczański w rejonie Łazińska Pierwszego

Architektura z rudy darniowej - chałupa w Czarnybrodzie

Cmentarz ewangelicki w Wierzchach

Puszcza Pyzdrska – puszcza w środkowej Polsce, na Nizinie Południowowielkopolskiej, na prawym brzegu dolnej Prosny; zajmuje Dolinę Konińską, Równinę Rychwalską i część Wysoczyzny Kaliskiej; podregion etnograficzny w Kaliskiem.

Obszar

Puszcza Pyzdrska znajduje się na obszarze należącym do 10 gmin: Blizanów, Chocz, Gizałki, Grodziec, Mycielin, Pyzdry, Rychwał, Rzgów, Stawiszyn i Zagórów. Obszar ten jest położony aż na terenie 5 powiatów: wrzesińskiego, kaliskiego, konińskiego, pleszewskiego i słupeckiego.

W połowie XVIII w. puszcza obejmowała obszar 44 tys. ha. W chwili obecnej tereny zalesione stanowią tu ok. 26 tys. ha, z czego największy zwarty obszar leśny ma ok. 17 tys. ha. Większość lasów podlega Nadleśnictwu Grodziec.

Nazwa

Nazwa puszczy pochodzi od Pyzdr - miasta królewskiego, jednego z najstarszych miast lokacyjnych w Wielkopolsce, którego własność w latach 1387-1793 stanowiło blisko 1/6 obszaru puszczy.

Historia

Z uwagi na niesprzyjające warunki dla osadnictwa (słabe gleby i liczne bagna) obszar puszczy pozostawał niezasiedlony do końca XVII wieku. Wsie powstawały jedynie na jej obrzeżach. Dopiero w wiekach XVIII i XIX około siedemdziesiąt wsi założyli we wnętrzu puszczy osadnicy olęderscy, przybyli głównie z obszaru Niemiec na zaproszenie polskich właścicieli ziemskich. Tworzyli oni nie tylko wsie, ale całe sieci osadnicze z własnym samorządem, szkołami i kościołami. Wykarczowali około 50% obszaru puszczy. Do dziś pozostał po nich charakterystyczny krajobraz rozproszonych wsi i mozaiki pól, połączonych drogami polnymi i kanałami nawadniającymi. Po 1945 potomkowie Olędrów zostali w większości wysiedleni i wiele wsi wyludniło się, bądź całkowicie zanikło. Zarosła też lasami albo zabagniła się część pól.

W latach 2009-2011 przeprowadzono prace badawcze w wyniku których wyodrębniono cechy wyróżniające architekturę regionu puszczy i stworzono zalecenia dla realizacji architektonicznych w ramach Puszczy Pyzdrskiej, częściowo z wykorzystaniem rudy darniowej (tzw. domy z żelaza).

Puszcza Pyzdrska jest jednym z największych skupisk wsi olęderskich w Polsce. Znajduje się tu ponad 70 miejscowości o takim rodowodzie. Krajobraz charakteryzuje się mozaiką lasów, pól i łąk, występowaniem obszarów bagnistych i polodowcowych wzniesień. Miejscowości mają przeważnie zabudowę rozproszoną, wiele domostw jest obecnie opuszczonych.

W krajobrazie występują pozostałości dawnego budownictwa wiejskiego, w tym domy z rudy darniowej („domy z żelaza”), domy z gliny i drewna. Pozostałością po osadnictwie olęderskim są m.in. obiekty sakralne:

• kaplica we Wrąbczynkowskich Holendrach,
• dawny ewangelicki dom modlitwy w Orlinie Dużej i pobliski cmentarz ogrodzony murem z rudy darniowej,
• kościół ewangelicki w Nowej Kaźmierce,
• kościół poewangelicki w Zamętach.

Dziedzictwo kulturowe

Działania dotyczące dziedzictwa kulturowego Puszczy Pyzdrskiej realizowane są przez Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr” w takich projektach jak:

• „Puszcza Pyzdrska - Olędrzy i ich żelazne domy”,
• „Puszcza Pyzdrska - olęderskie tradycje budowlane”.

Bibliografia

• Wiesława Kowalska, Zbigniew Chodyła: Puszcza Pyzdrska. Olęderskie Dziedzictwo. Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr”, Pyzdry 2010
• Wiesława Kowalska, Zbigniew Chodyła (translated by Radosław Kowalski): The Pyzdry Forest. Heritage of Olenders. Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr”, Pyzdry 2010. echo.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-30)].
• Piotr Szwiec: Katalog architektury regionalnej dla obszaru „Puszczy Pyzrskiej”. Opracowanie badań naukowych przeprowadzonych jesienią 2009 roku. Pracownia Projektowania Detalu, Katedra Architektury i Urbanistyki, Wydział Architektury i Wzornictwa, Akademia Sztuk Pięknych w Poznaniu, Poznań 2009
• Wiesława Kowalska: Puszcza Pyzdrska. Olęderskie tradycje budowlane. Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr”, Pyzdry 2011
• Puszcza Pyzdrska. Wzorniki zabudowy. Formy zabudowy, architektura, detal, inwentaryzacje i projekty domów. Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr”, Poznań - Pyzdry 2011

Linki zewnętrzne

• Towarzystwo Kulturalne „Echo Pyzdr”
• Lokalna Organizacja Turystyczna „Puszcza Pyzdrska”